Czy kiedykolwiek doświadczyłeś/aś uczucia, że coś, co obecnie się dzieje, już wcześniej przeżyłeś/aś? Jeśli tak, to najprawdopodobniej miałeś/aś do czynienia z fenomenem zwanym déjà vu. Zjawisko to dotyka około 60% populacji, niezależnie od płci, wieku czy innych czynników.
Déjà vu to francuskie określenie określające wrażenie, że dana sytuacja, miejsce lub wydarzenie zostało już wcześniej przeżyte, chociaż jest to niemożliwe. Doświadczenie to jest dość powszechne i pojawia się u większości ludzi przynajmniej raz w życiu.
Choć naukowcy są zgodni co do tego, jak przebiega zjawisko déjà vu, to przyczyny tego fenomenu wciąż pozostają niewyjaśnione. Niektóre teorie sugerują związek między déjà vu a zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak paramnezja czy zaburzenia pamięci. Ponadto, badania wskazują na korelację między depersonalizacją a doświadczeniem déjà vu, gdzie osoby z depersonalizacją są bardziej narażone na ten rodzaj wrażenia.
Teorie naukowe na temat déjà vu
Zjawisko déjà vu, czyli uczucie już wcześniejszego doświadczenia danej sytuacji, stanowi zagadkę dla naukowców badających funkcjonowanie ludzkiego mózgu. Około 60-90% populacji doświadcza tego fenomenu przynajmniej raz w życiu. Termin „déjà vu” został wprowadzony w 1896 roku przez francuskiego psychiatrę M. Arnauda.
Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić mechanizm powstawania déjà vu. Jedna z nich sugeruje, że zjawisko to jest rezultatem podwójnego przetwarzania bodźców przez mózg. Zgodnie z tą koncepcją, informacja dociera najpierw do ośrodków odpowiedzialnych za percepcję, a dopiero później trafia do struktur odpowiedzialnych za pamięć, powodując wrażenie, że dany moment już kiedyś został przeżyty.
Innym wyjaśnieniem może być zaburzenie w funkcjonowaniu pamięci. Badania wskazują, że déjà vu może być efektem subtelnych mechanizmów zaangażowanych w procesy zapamiętywania i przypominania. Niektórzy naukowcy łączą to zjawisko ze stresem, sugerując, że déjà vu może być sposobem, w jaki mózg radzi sobie z konfliktami zachodzącymi w pamięci.
Najnowsze badania, kierowane przez doktora Akirę O’Connor z Uniwersytetu St Andrews, wykazały, że déjà vu może być związane z aktywnością w przedniej części mózgu, odpowiedzialnej za podejmowanie decyzji, a nie z hipokampem, który jest siedzibą pamięci. Naukowcy opracowali także metodę wywołania déjà vu w warunkach laboratoryjnych poprzez technikę tworzenia fałszywych wspomnień.
Jak pamięć wpływa na doświadczenie déjà vu
Zjawisko déjà vu, czyli uczucie, że przeżywamy coś po raz kolejny, ściśle wiąże się z naszą pamięcią. Teoria pamięci utajonej sugeruje, że mogliśmy wcześniej podświadomie zapamiętać dane wydarzenie, nie mając jednak świadomego wspomnienia. Inna teoria mówi o fałszywych wspomnieniach, gdzie mózg błędnie identyfikuje bodziec jako znany, chociaż w rzeczywistości go nie pamiętamy.
Badania wykazują, że osoby doświadczające depersonalizacji, czyli utraty poczucia własnej tożsamości, odczuwają déjà vu znacznie częściej. Zjawisko to może być również związane z różnicami w przetwarzaniu informacji między lewą a prawą półkulą mózgową.
Chociaż déjà vu jest normalnym doświadczeniem poznawczym, które dotyka większość ludzi, szczególnie w młodym wieku, częste, silne i długotrwałe występowanie tego zjawiska może być objawem poważniejszych schorzeń neurologicznych, takich jak epilepsja. Badania nadal trwają, aby lepiej zrozumieć mechanizmy stojące za tym fascynującym doświadczeniem.
Przykłady badań
Naukowcy nieustannie poszukują odpowiedzi na pytania dotyczące fenomenu déjà vu. Zespół badaczy z Uniwersytetu Masaryka w Brnie w 2012 roku przeprowadził badanie, które dostarczyło nowych, ciekawych wniosków. Wykorzystując rezonans magnetyczny, naukowcy odkryli, że osoby doświadczające déjà vu mają mniejsze struktury mózgu w obszarze hipokampu.
Ponadto, liczne badania sugerują, że stres oraz niedobór snu mogą być ściśle powiązane z występowaniem zjawiska déjà vu. Naukowcy badają również związek między déjà vu a epilepsją płata skroniowego, gdzie procesy zachodzące w mózgu są zbliżone do tych, które odpowiedzialne są za odczucie déjà vu.
Według dostępnych danych, déjà vu doświadcza aż 67% populacji, a zjawisko to występuje częściej u młodych ludzi. Ponadto, wystarczy jeden znajomy element, aby osoba poczuła, że dana sytuacja już kiedyś miała miejsce. Badania wskazują, że déjà vu trwa zazwyczaj tylko kilka sekund i jest zaliczane do paramnezji, czyli zaburzeń pamięci.
Warto podkreślić, że déjà vu nie musi być powodem do niepokoju, a najczęściej występuje raz w roku. Wiedza na temat tego fenomenu wciąż się rozwija, a naukowcy nieustannie poszukują nowych odpowiedzi na pytania dotyczące związków między snem, stresem, a doświadczeniem déjà vu.
Kiedy déjà vu może być objawem neurologicznym
Doświadczenie déjà vu, choć często jest zjawiskiem niewinnym, może czasami być powiązane z problemami neurologicznymi. W niektórych przypadkach, szczególnie w związku z padaczką, déjà vu może być jednym z objawów choroby. Częste występowanie tego zjawiska, trwające dłużej niż kilka sekund, może być wskazaniem do konsultacji z lekarzem.
Déjà vu jest często związane z padaczką, zwłaszcza z epilepsją płata skroniowego. W tych przypadkach déjà vu może być pierwszym symptomem napadu padaczkowego, zaliczanego do częściowych napadów z objawami psychicznymi. Podrażnienie określonej części płata skroniowego mózgu może powodować to subiektywne wrażenie, że dana sytuacja już kiedyś się wydarzyła.
Ponadto, déjà vu może być powiązane z innymi anomaliami w funkcjonowaniu mózgu, takimi jak schizofrenia. Naukowe badania wskazują, że w tych schorzeniach déjà vu często występuje wraz z innym zjawiskiem – jamais vu, gdzie znana sytuacja wydaje się całkowicie obca. Dlatego częste doświadczanie déjà vu lub powiązane z nim objawy powinny być powodem do konsultacji lekarskiej, szczególnie w kontekście wpływu stresu na to zjawisko oraz intuicji odnośnie własnego stanu zdrowia.
