Choć dziś Hollywood kojarzy się z ponadnarodową potęgą światowego kina, jego początki były znacznie skromniejsze. Wśród pionierów tego przemysłu znajdziemy liczne nazwiska polskich artystów, których dorobek i wkład w rozwój kinematografii często pozostają w cieniu. Jedną z nich była Aleksandra Gudowicz, znana pod scenicznym pseudonimem Mia Mara.
Mia Mara urodziła się 1 sierpnia 1897 roku w Rydze, a jako nastolatka przeniosła się do Warszawy. Początkowo planowała zostać chemiczką, inspirując się osiągnięciami Marii Skłodowskiej-Curie, jednak ostatecznie zdecydowała się na karierę w świecie sztuki – najpierw tańca, a następnie modelingu. Jej kariera filmowa rozpoczęła się dzięki propozycji Aleksandra Hertza, właściciela wytwórni Sfinks, który zaproponował jej rolę w filmie „Wściekły rywal”. W ciągu zaledwie pół roku, na przełomie 1916 i 1917 roku, Mia Mara zagrała w czterech polskich produkcjach, stając się jedną z pierwszych polskich gwiazd kina niemego.
Historia Mii Mary to zaledwie jedna z wielu, które składają się na zapominaną historię Polaków w Hollywood. Losy tych polskich emigrantów, którzy wnieśli trwały wkład w rozwój światowej kinematografii, wciąż czekają na pełne odkrycie i uhonorowanie.
Początki Hollywood
Zanim Hollywood stało się synonimem światowej kinematografii, jego początki były skromne i często zapomniane. Jednak wśród pionierów tej branży znajdziemy wielu utalentowanych Polaków, którzy odegrali kluczową rolę w narodzinach tego legendarnego miejsca. Spośród nich wyróżniali się chociażby bracia Warner, Samuel Goldwyn czy Louis B. Mayer – przedsiębiorcy i wizjonerzy, którzy swymi działaniami ukształtowali oblicze przemysłu filmowego.
Jeszcze 110 lat temu, Hollywood było niemal nieznane, a jedynie mieszkańcy Los Angeles byli świadomi jego istnienia. Dopiero w 1903 roku bracia Warner zakupili zużyty projektor filmowy i założyli swoje pierwsze kino w prowizorycznych warunkach. Z kolei Samuel Goldwyn, pochodzący z Warszawy, współtworzył wpływowe hollywoodzkie studia filmowe, takie jak Paramount, Metro-Goldwyn-Mayer czy Goldwyn Studio, produkując ponad 140 filmów. Podobnie Louis B. Mayer, będący współzałożycielem MGM, znacząco przyczynił się do rozwoju Hollywood, angażując się także w powstanie Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej.
Niezwykłe losy tych pionierów, a także innych polskich artystów, którzy odnaleźli swoje miejsce w Hollywood, inspirują twórców współczesnych dokumentów, takich jak „Pollywood” w reżyserii Pawła Ferdka. Ten nagradzany scenarzysta i reżyser odsłania zapomniane historie polskich prekursorów przemysłu filmowego, ukazując ich determinację i kreatywność, które miały niebagatelny wpływ na kształt kinematografii na całym świecie.
Osiągnięcia artystyczne
Polacy mają imponujący dorobek artystyczny, na który składają się tysiące utalentowanych twórców, wśród których znajdują się znakomite indywidualności. Ich osiągnięcia nie tylko w Hollywood, ale na całym świecie, są godne najwyższego uznania. Przykładem jest Lya Mara, która szybko stała się jedną z największych gwiazd niemieckiego kina niemego, grając w ponad 50 filmach od czasu przyjazdu do Berlina.
Wizerunek Lyi Mary był powszechnie wykorzystywany w reklamach luksusowych artykułów, takich jak bombonierki czy papierosy, co świadczy o jej międzynarodowej sławie. W 1930 roku odbywała tournée po Ameryce, co również potwierdza jej status uznanej aktorki na skalę globalną. Podobnych przykładów jest znacznie więcej – od Heleny Rubinstein, założycielki znanej marki kosmetycznej, po braci Warner, którzy stworzyli jedno z największych studiów filmowych na świecie.
Polska diaspora w Hollywood i na innych rynkach na przestrzeni dekad wniosła ogromny wkład w rozwój przemysłu filmowego oraz sztuk wizualnych. Nazwiska takie jak Max Factor, Samuel Goldwyn czy Billy Wilder to tylko nieliczne z grona polskich twórców, którzy odcisnęli trwałe piętno na karcie historii światowej kinematografii i kultury.
Polska diaspora
Polacy od dawna odgrywają znaczącą rolę na amerykańskiej scenie artystycznej. Wśród nich wyróżniają się artyści kina, tacy jak Tomasz Kot i Rafał Zawierucha, którzy robią kariery w Hollywood. Choć wciąż istnieją wyzwania związane z barierami językowymi, coraz więcej polskich talentów znajduje uznanie na międzynarodowej arenie filmowej.
Polska diaspora w Stanach Zjednoczonych jest potężna – ponad 9 milionów Amerykanów deklaruje polskie korzenie. Polacy osiedlali się w wielu regionach kraju, tworząc swoje własne społeczności, jak choćby podteksańska Panna Maria, założona w połowie XIX wieku. Te polskie ślady rozsiane są również w innych ważnych ośrodkach, takich jak Buffalo czy Hamtramck koło Detroit.
Współczesna fala emigracji z Polski charakteryzuje się lepszą znajomością języka angielskiego i wyższą pozycją społeczno-ekonomiczną, co ułatwia integrację z amerykańskim społeczeństwem. Jednocześnie Polacy w USA zachowują swoją tożsamość narodową, angażując się w życie polonijne i wspierając Ojczyznę. Ten balans między asymilacją a kultywowaniem polskości stanowi cenny wkład polskich artystów w kinematografię i kulturę Stanów Zjednoczonych.
Wpływ na przemysł filmowy
Polscy artyści i producenci odegrali kluczową rolę w rozwoju kinematografii światowej, pozostawiając trwały wpływ na przemysł filmowy. Ich innowacje oraz osiągnięcia artystyczne przyczyniły się do kształtowania oblicza Hollywood i amerykańskiej kultury masowej.
Jednym z przykładów jest Frederick Zelnik, mąż polskiej aktorki Lyi Mary, który prowadził pierwszą w Niemczech firmę zajmującą się dubbingiem. To ważna innowacja, która miała znaczący wpływ na przemysł filmowy. Nadejście ery kina dźwiękowego stanowiło wyzwanie dla wielu aktorów kina niemego, w tym dla samej Lyi Mary. Jej ostatnim i jedynym filmem dźwiękowym była komedia muzyczna „Jeder fragt nach Erika” z 1931 roku.
Ponadto, polsko-amerykańscy artyści, tacy jak Samuel Goldwyn, Pola Negri czy Billy Wilder, odegrali istotne role w kształtowaniu przemysłu filmowego. Siegmund Lubin, polskiego pochodzenia, był twórcą pierwszego przenośnego projektora kinowego oraz wyprodukował kilkaset filmów niemych. Z kolei Mark M. Dintenfass z Tarnowa współtworzył studia filmowe Universal i Warner Bros, tworząc dwa olbrzymie konglomeraty medialne.
Wkład polskich artystów i producentów w rozwój przemysłu filmowego jest niepodważalny. Ich wpływ na przemysł filmowy oraz innowacje w kinie zaowocowały powstaniem wielu kultowych obrazów, które na stałe wpisały się w historię światowej kinematografii.
Kinematografia lat 20.
Lata 20. XX wieku były okresem rozkwitu kinematografii lat 20. i złotej ery kina niemego. W tym czasie polska kobieta o imieniu Lya Mara odnosiła największe sukcesy. W 1933 roku, po dojściu nazistów do władzy, Lya Mara i Frederick Zelnik wyprowadzili się do Wielkiej Brytanii. W Anglii Zelnik wyprodukował jeszcze trzy filmy. Po jego śmierci w 1950 roku w Londynie, Mara zamieszkała w Szwajcarii, gdzie zmarła 10 lat później.
Pomimo tego, że kinematografia lat 20. w Polsce była mocno związana z patriotycznym melodramatem i nawiązywała do kultury narodowej, to w okresie kina niemego odnotowano wiele sukcesów komercyjnych, takich jak „Cud nad Wisłą” (1921), „Iwonka” (1925) czy „Trędowata” (1926). Lata 30. XX wieku przyniosły też pojawienie się nowego wynalazku – kinematografii lat 20. z dźwiękiem, czego przykładem były filmy „Moralność pani Dulskiej” (1930) i „Każdemu wolno kochać” (1933).
Pierwsze kino na ziemiach polskich, Gabinet Iluzji, zostało założone w Łodzi w 1899 roku przez braci Krzemińskich. Natomiast po schyłku dwudziestolecia międzywojennego pojawiły się pierwsze polskie filmy w kolorze, takie jak „Piękna Księstwa Łowickiego” (1937) i „Wesele księżackie w Złakowie Borowym” (1938), co świadczy o rozwoju kinematografii lat 20. w Polsce.
